Bogdan Furtak - Dyrektor Departamentu Bankowości Spółdzielczej wystąpił podczas Forum Liderów Banków Spółdzielczych 2023.

Według Bogdana Furtaka sytuacja ekonomiczno-finansowa sektora jest dobra, zarówno od strony zabezpieczenia ryzyka kapitałem, jak i efektywności prowadzonej działalności, jednak sektor na pewno zdaje sobie sprawę z okoliczności zewnętrznych, które w niebagatelny sposób wpływają na obecne wyniki finansowe.

Rok 2023, jak i poprzedni, w związku z wysokim poziomem stóp procentowych, charakteryzuje się rekordowymi zyskami banków. Taki stan rzeczy nie będzie jednak trwał wiecznie.

Jest to czas, który banki spółdzielcze wykorzystują na dodatkowe zabezpieczenie prowadzonej działalności – przede wszystkim poprzez zwiększanie funduszy własnych i rezerw celowych. Komisja Nadzoru Finansowego i jej Urząd również podjęły stosowne działania w celu zwiększenia poziomu bezpieczeństwa sektora, kierując do systemów ochrony zalecenie dotyczące zmiany struktury środków dostępnych w funduszach pomocowych oraz zwiększenia poziomu wyrezerwowania kredytów zagrożonych. W konsekwencji wspólnych działań sektora i organu nadzoru, wzrosło bezpieczeństwo sektora, jak też wzmocniony został fundament kapitałowy pod wzrost konkurencyjności banków spółdzielczych.

Należy jednak zauważyć, że istnieje jeszcze wiele obszarów w działalności banków spółdzielczych, które wymagają uwagi i systematycznej pracy.

Zagadnienia do rozważenia przez sektor:

• rosnąca konkurencyjność na rynku finansowym wyzwaniem dla BS

Ważnym wyzwaniem stojącym przed sektorem bankowości spółdzielczej jest utrzymanie konkurencyjności na rynku finansowym. Sektor banków (nie tylko spółdzielczych) wraz z pojawieniem się nowych uczestników rynku finansowego, takich jak FinTechy i platformy cyfrowe, musi stawić czoła pojawiającej się konkurencji ze strony wcześniej nieznanych i niepodlegających regulacjom bankowym podmiotów rynku finansowego. Kluczem do utrzymania wysokiego poziomu konkurencyjności mogą być z jednej strony adekwatne do rynku warunki cenowe usług, indywidualne, spersonalizowane podejście do klienta, którym zawsze charakteryzowała się bankowość spółdzielcza, z drugiej innowacyjne usługi cyfrowe, w tym nowoczesna oferta produktowa, która uwzględni obecne trendy rynkowe i społeczne (np. te dotyczące obszarów ESG).

W dobie rosnącej świadomości ekologicznej, banki spółdzielcze mają szansę stać się istotnym graczem w obszarze odpowiedzialnego „zielonego" finansowania. Inwestowanie w projekty związane z szeroko pojętą ochroną środowiska (np. energia odnawialna), zrównoważonym rozwojem, czy społeczną odpowiedzialnością, może przełożyć się nie tylko na korzyści ekologiczne, ale również i ekonomiczne. Banki spółdzielcze, które wykażą się zaangażowaniem w ww. obszary, mogą zdobyć uznanie klientów (szczególnie klientów młodego pokolenia), ugruntować swoją reputację oraz stać się w przyszłości symbolem pozytywnych zmian w obszarze zrównoważonego rozwoju w kraju.

• technologia ICT, a bankowość spółdzielcza – rola nowoczesnych technologii, potrzeba zwiększenia bezpieczeństwa w obszarze cyfrowym

Banki charakteryzują się wysokim i wciąż rosnącym stopniem ucyfrowienia i związanego z nim szerokiego wykorzystywania systemów ICT w codziennej działalności operacyjnej. Równocześnie jednak, stale rośnie liczba ataków cybernetycznych przeprowadzanych zarówno wobec tych instytucji, jak i ich klientów, co wymaga podnoszenia poziomu bezpieczeństwa zarówno w zakresie technologii informatycznej, jak i doskonalenia procedur wewnętrznych, w tym systemu kontroli wewnętrznej. Zapewnienie cyberbezpieczeństwa jest jednym z największych wyzwań dla banków i należy liczyć się z koniecznością ponoszenia wysokich i rosnących kosztów w tym obszarze, w tym kosztów audytów realizowanych przez jednostki zarządzające systemami ochrony.

Należy w tym miejscu zaznaczyć, że współpraca UKNF i jednostek zarządzających systemami ochrony pozwoliła ustalić jednolite, podstawowe zasady inspekcji UKNF i audytów IPS w tym obszarze. Uzgodnione zasady zostaną w najbliższych dniach przekazane sektorowi.

Lokalne próby zaradzenia wyzwaniom w zakresie ograniczenia ryzyka ICT nie przynoszą oczekiwanych efektów. Dynamika, jaką charakteryzuje się proces przejścia na nowoczesną gospodarkę cyfrową, wymaga nowego i szerszego spojrzenia na kwestie bezpieczeństwa – zarówno od strony funkcjonowania samych instytucji, jak i od strony zabezpieczenia ich klientów – w tym przede wszystkim w zakresie świadczonych przez te instytucje usług wykorzystujących technologie ICT.

Z tego względu dokonano rewizji dotychczas obowiązujących ram regulacyjnych w zakresie bezpieczeństwa ICT – w celu lepszego przeciwdziałania rozpoznanym i przyszłym, jeszcze nieznanym zagrożeniom. Wyzwanie to przyjęła na siebie Komisja Europejska, która z pomocą poszczególnych państw członkowskich UE, podjęła próbę opracowania strategicznego pakietu regulacyjnego dla cyfrowych finansów w UE. Zwieńczeniem tych wysiłków jest m.in. wypracowanie i przyjęcie przez Parlament Europejski i Radę UE w grudniu 2022 r. aktu normatywnego, zaadresowanego do instytucji finansowych funkcjonujących na rynkach finansowych w krajach UE – powszechnie znanego jako Rozporządzenie DORA. Przyjęty dokument koncentruje uwagę na obszarze szeroko rozumianej operacyjnej odporności cyfrowej unijnego sektora finansowego, w tym w szczególności na zagadnieniach z obszaru cyberbezpieczeństwa. Datę jego obowiązywania wyznaczono na 17 stycznia 2025 r. Do tego czasu będą trwały przygotowania, w tym procesy wdrożeniowe w poszczególnych sektorach rynku finansowego UE.

Do 11 września 2023 r. trwały konsultacje publiczne pierwszego pakietu aktów wykonawczych do Rozporządzenia DORA opublikowanego przez Europejskie Urzędy Nadzoru (EBA, ESMA, EIOPA). Konsultowane projekty RTS i ITS dotyczą wszystkich podmiotów finansowych objętych zakresem DORA oraz zewnętrznych dostawców usług ICT. UKNF skierował do podmiotów sektora BS/BZ wystąpienie w tej sprawie, banki i ich izby gospodarcze miały więc możliwość zapoznania się z treścią pierwszego pakietu aktów wykonawczych do DORA, zgłaszania uwag z wykorzystaniem formularzy udostępnionych na stronach Europejskich Urzędów Nadzoru w terminie do 11 września 2023 r. Mamy nadzieję, że sektor skorzystał z tej możliwości.

• oszustwa i nadużycia

UKNF analizuje nadużycia wewnętrzne w działalności banków (do których zalicza się m.in.: fałszerstwa, oszustwa i wyłudzenia prowadzące do przewłaszczania środków zdeponowanych na rachunkach klientów). Ustalenia wskazują na występowanie nieprawidłowości w tym obszarze funkcjonowania niektórych banków, w szczególności na brak odpowiedniego nadzoru wewnętrznego, niską jakość kontroli wewnętrznej i audytu wewnętrznego, a także na niską jakość procesu zarządzania ryzykiem operacyjnym i ryzykiem braku zgodności.

W związku z tym, do podmiotów sektora bankowości spółdzielczej skierowano pismo, w którym przedstawiono oczekiwania organu nadzoru, w szczególności dotyczące systemu zarządzania ryzykiem.

• ryzyko stopy procentowej

W życie weszły Wytyczne EBA/GL/2022/14 z 20 października 2022 r. określające kryteria identyfikacji i oceny ryzyka wynikającego z potencjalnych zmian stóp procentowych oraz zarządzania tym ryzykiem i jego ograniczania, a także oceny i monitorowania ryzyka spreadu kredytowego wynikającego z działalności w ramach portfela bankowego instytucji.

Wytyczne należało wdrożyć w terminie do 30 czerwca 2023 r. w części odnoszącej się do obszaru związanego z ryzykiem stopy procentowej w portfelu bankowym (IRRBB), natomiast w terminie do 31 grudnia 2023 r. w zakresie odnoszącym się do obszaru związanego z ryzykiem spreadu kredytowego, wynikającego z działalności w ramach portfela bankowego.

Wytyczne oraz związany z nimi pakiet regulacji wprowadzają zwiększone wymogi dotyczące zarządzania ryzykiem stopy procentowej w księdze bankowej. Główne problemy identyfikowane przez banki, które istotnie utrudniają pełne wdrożenie Wytycznych, związane są nie tyle z implementacją samych regulacji wewnętrznych, co z dostosowaniem systemów teleinformatycznych do nowych wymogów. Niezależnie od konieczności dostosowania się do Wytycznych, banki powinny już teraz przyglądać się swoim bilansom pod kątem narażenia na ryzyko stopy procentowej, w szczególności ze względu na potencjalny spadek wyniku finansowego na skutek obniżek stóp procentowych.

• zrównoważony rozwój (w tym kwestie ESG)

Zrzeszenia banków spółdzielczych powinny wprowadzić jednolite zasady, polityki, standardy i rozwiązania, również informatyczne, w obszarze ESG. UKNF dostrzega wiodącą rolę banków zrzeszających i systemów ochrony instytucjonalnej w zakresie dostosowywania się banków do wymagań związanych z wprowadzeniem kwestii zrównoważonego rozwoju do zarządzania, jednak kompetencje i wiedza w tym obszarze powinny funkcjonować we wszystkich bankach spółdzielczych.

Bez wątpienia, nieodzownym elementem tego procesu jest uwzględnianie czynników środowiskowych w modelach biznesowych.

Sektor bankowości spółdzielczej posiada unikalne możliwości do wspierania strategicznego segmentu gospodarki, jakim jest szeroko pojęte rolnictwo. Odgrywa on niezaprzeczalnie kluczową rolę w finansowaniu agrobiznesu w skali całego kraju. Gdy patrzymy na przyszłość branży rolniczej, nie sposób nie dostrzec szeregu szans, jakie stoją przed sektorem BS. Ugruntowana przez ostatnie dekady, oparta o współpracę i poszanowanie wspólnych wartości współpraca banków spółdzielczych z branżą rolniczą, może okazać się swego rodzaju zaczynem do transformacji technologicznej oraz w kształtowaniu zrównoważonego rozwoju rolnictwa, a tym samym przyczynić się do polepszenia wydajności i organizacji bardziej przyjaznej środowisku naturalnemu szeroko rozumianej gospodarki rolnej.

To samo dotyczy jednostek samorządu terytorialnego, z którymi banki spółdzielcze ściśle współpracują. Rola banków spółdzielczych w kontekście promowania zrównoważonego rozwoju nie ogranicza się jedynie do kwestii związanych z rolnictwem i JST. Banki, po odpowiednim przygotowaniu kompetencyjnym i zarządczym, mogą szukać szans rozwoju np. w obszarze wspierania szeroko pojętej transformacji energetycznej, tym bardziej że pozwala na to ich obecne wyposażenie kapitałowe.